26 września 2024

Sygnaliści i ich ochrona w polskim porządku prawnym

Z dniem 25 września 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej: Ustawa). Ustawa jest implementacją do polskiego porządku prawnego dyrektywy unijnej w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Poniżej podajemy najważniejsze informacje dotyczące zmian, jakie wiążą się z jej wprowadzeniem.

W Ustawie uregulowano m.in. warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa, środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa, zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych, zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.

I tak, w rozumieniu Ustawy sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Może to być zatem pracownik, pracownik tymczasowy, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej, przedsiębiorca, jak i szereg innych osób przykładowo wymienionych w Ustawie. Przez informację o naruszeniu prawa należy natomiast rozumieć informację, w tym uzasadnione podejrzenie dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informację dotyczącą próby ukrycia takiego naruszenia prawa.

Działaniami, jakie będą mogły zostać podjęte przez sygnalistę po powzięciu informacji
o naruszeniu prawa w zakresie objętym Ustawą są:

• zgłoszenie wewnętrzne, polegające na poinformowaniu o naruszeniu podmiotu prawnego, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach o charakterze zarobkowym,
• zgłoszenie zewnętrzne, polegające na skierowaniu informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich,
• ujawnienie publiczne, polegające na podaniu informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez sygnalistę z pominięciem kanałów zgłoszeń, o których mowa w punkcie 1) i 2) powyżej.

Z punktu widzenia podmiotów prawnych (w tym podmiotów prywatnych) Ustawa ma istotne znaczenie, bowiem nakłada na nie obowiązek wprowadzenia procedury zgłoszeń wewnętrznych.

Przez podmiot prawny, który zgodnie z Ustawą powinien wprowadzić procedurę należy rozumieć:

• podmiot prywatny, tj. osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, lub pracodawcę, jeżeli nie są podmiotami publicznymi,

lub

• podmiot publiczny, tj. podmiot wskazany w art. 3 ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (będą to szeroko rozumiane jednostki sektora finansów publicznych, jak np. jednostki samorządu terytorialnego, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej)

na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób.

Co ważne, do liczby 50 osób wykonujących pracę zarobkową na rzecz podmiotu prawnego wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty (są różne metody ustalania ww. liczby) lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia on do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia (czyli szeroko rozumiane umowy cywilnoprawne).

Ww. próg 50 osób nie ma zastosowania do podmiotu prawnego wykonującego działalność
w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy
i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika
do dyrektywy 2019/1937 (przede wszystkim instytucje finansowe), ponieważ te podmioty bez względu na ilość osób obowiązane są do wprowadzenia procedury.

Także w przypadku gmin i powiatów, jeśli gmina lub powiat liczą mniej niż 10 000 mieszkańców, a zatrudniają nawet 50 osób, to nie są zobligowane do wprowadzania procedury zgłoszeń wewnętrznych.

***

Kancelaria Szmyrka Nawrat & Wspólnicy sp. j. świadczy usługi wdrażania u przedsiębiorców procedur zgłoszeń wewnętrznych.